Το ήμισυ και πλέον των ασθενών οι οποίες έχουν καρκίνο υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία. Εδώ και περίπου ένα αιώνα, η ακτινοθεραπεία αποτελεί μέρος του θεραπευτικού οπλοστασίου ενάντια στον καρκίνο. Μετά από μερικές αρχικές δυσκολίες, η τεχνική σήμερα ελέγχεται επαρκώς και αποτελεί μαζί με τη χειρουργική την πλέον διαδεδομένη θεραπεία του καρκίνου, επιτυγχάνοντας μεγάλο αριθμό ιάσης.
Η αρχή της ακτινοθεραπείας
Η αρχή της ακτινοθεραπείας είναι απλή: πρόκειται για την έκθεση των καρκινικών κυττάρων σε ιονισμό, δηλαδή στην εκπομπή ακτινοβολίας η οποία θα αλλοιώσει τη σύνθεση των γενετικών πληροφοριών των καρκινικών κυττάρων. Στις ημέρες μας, οι ειδικοί έχουν στη διάθεσή τους ευρεία γκάμα ιονίζουσας ακτινοβολίας. Το γενετικό υλικό του όγκου (DNA), υφίσταται μετασχηματισμούς, οι οποίοι θα καταστήσουν το κύτταρο ανίκανο να αναπαραχθεί. Έτσι μειώνεται η άναρχη αναπαραγωγή των καρκινικών κυττάρων, τα οποία ευθύνονται για την εκδήλωση του καρκίνου. Αυτές οι ακτινοβολίες μπορούν να επηρεάσουν επίσης και τα φυσιολογικά κύτταρα, όμως το ποσοστό είναι λιγότερο από αυτό των καρκινικών κυττάρων. Αυτή η διαφορετική επίδραση εξηγεί το όφελος της ακτινοθεραπείας. Όμως το όριο μεταξύ οφέλους και πρόκλησης βλάβης είναι ορισμένες φορές τόσο λεπτό, ώστε αρκετά συχνά αυτές οι θεραπείες να συνοδεύονται από παρενέργειες.
Αποστολή του ακτινοθεραπευτή είναι να πετύχει την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων, διαφυλάττοντας τα υγιή.
Η ακτινοθεραπεία στην πράξη
Πριν εφαρμοστεί η θεραπεία, σχεδιάζεται η ακτινοθεραπεία. Πρέπει να προσδιοριστεί το σημείο και η δόση της ακτινοβολίας, που θα χορηγηθούν στην ασθενή.
Η αγωγή ετοιμάζεται χάρη σε ένα προσομοιωτή, ο οποίος επιτρέπει να ορίζονται τα όρια της περιοχής η οποία πρέπει να ακτινοβοληθεί. Η ασθενής πρέπει να μείνει ακίνητη, ώστε ο εντοπισμός της ζώνης να είναι όσο το δυνατόν ακριβέστερος.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, χάρη στις τεχνικές προόδους, η ανακατασκευή τρισδιάστατων εικόνων επιτρέπει έναν πολύ ακριβή εντοπισμό του σημείου του όγκου.
Μόλις προσδιοριστεί η ζώνη η οποία πρόκειται να ακτινοβοληθεί, ο ακτινοθεραπευτής εφαρμόζει μικρά σημεία τατουάζ ή χρώμα, με χρωστική ουσία ερυθρού έως πορφυρού χρώματος, τα οποία σχεδιάζουν τη ζώνη η οποία πρόκειται να υποβληθεί σε ακτινοθεραπεία. Αυτό το πρώτο στάδιο απαιτεί από 30 λεπτά έως μια ώρα.
Η δεύτερη φάση συνίσταται στην ανάλυση όλων των δεδομένων ώστε ο ακτινοθεραπευτής και ο ακτινολόγος να προσδιορίσουν τη συσκευή που θα χρησιμοποιηθεί, την κατανομή της δόσης, το μέγεθος, τον αριθμό και τον προσανατολισμό των πεδίων ακτινοβολίας, τα οποία είναι τα καταλληλότερα για την περίπτωσή.
Η ποσότητα των ακτινοβολιών εξαρτάται από την ηλικία, την κατάσταση της υγείας, το σημείο εντοπισμού και τον τύπο του καρκίνου. Τότε η συνολική δόση διαιρείται, σε μικρότερες δόσεις, οι οποίες θα χορηγηθούν κατά τη διάρκεια κάθε συνεδρίας.
Αυτές οι συνεδρίες θα πραγματοποιηθούν σε διάστημα δύο έως επτά εβδομάδων
Προετοιμασία για τη θεραπεία
Η θεραπεία είναι ανώδυνη και κατά γενικό κανόνα δεν διαρκεί παρά μερικά λεπτά. Η θέση όμως της ασθενούς είναι πολύ σημαντική κι έτσι η φάση που προηγείται της θεραπείας μπορεί να είναι μικρότερης ή μεγαλύτερης διάρκειας.
Το μέρος του σώματος στο οποίο πρόκειται να χορηγηθεί η αγωγή είναι γυμνό. Το υπόλοιπο σώμα προστατεύεται από τις ακτινοβολίες με τη βοήθεια προστατευτικών καλυμμάτων.
Η καθησυχαστική επαφή με το ιατρικό προσωπικό
Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας θα παραμένετε σε επαφή με το προσωπικό μέσω μικροφώνου και η αίθουσα θεραπείας φωτίζεται. Το μηχάνημα ακτινοθεραπείας τις περισσότερες φορές είναι σταθερό, όμως μπορεί επίσης να έχει την ικανότητα να περιστρέφεται γύρω από την ασθενή.
Ο θόρυβος και το μηχάνημα ενδέχεται να σας εντυπωσιάσουν, αλλά πριν από την πρώτη συνεδρία, ο ακτινοθεραπευτής θα σας ενημερώσει σχετικά με αυτά που θα δείτε και θα ακούτε κατά τη διάρκεια της θεραπείας.
Ανεπιθύμητες ενέργειες
Σκοπός της ακτινοθεραπείας είναι να αλλοιωθούν τα καρκινικά κύτταρα, όμως είναι δυνατόν να πληγούν και οι εγγύς υγιείς ιστοί, προκαλώντας έτσι παρενέργειες. Αυτές οι συνέπειες εξαρτώνται από τη χορηγούμενη δόση, από το σημείο του όγκου και από τις αντιδράσεις του οργανισμού σας.
Αναιμία
Η ακτινοθεραπεία μπορεί να επηρεάσει το μυελό των οστών, που παράγει τα κύτταρα του αίματος. Αν η αγωγή επιφέρει μείωση του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων (αναιμία), η κατάλληλη αγωγή θα επιτρέψει να αντιμετωπιστεί αυτή η έλλειψη και θα μετριάσει την κόπωση που αισθάνεστε.
Η κόπωση και το άγχος
Η κόπωση και οι πονοκέφαλοι είναι συχνές παρενέργειες, γι' αυτό πρέπει να προσέχετε ιδιαίτερα ώστε να μην καταπονείτε τον εαυτό σας και να ξεκουράζεστε στο βαθμό που το σώμα σας το έχει ανάγκη. Το γεγονός ότι υποβάλλεστε σε αντικαρκινική αγωγή ενδέχεται να αποτελέσει πηγή άγχους και με την κόπωση που συσσωρεύεται, ενδέχεται να έχετε καταθλιπτικές τάσεις. Το περιβάλλον σας, πρέπει να προσέχει ώστε να σας παρέχει την κατάλληλη στήριξη.
Απώλεια βάρους
Οι ακτινοβολίες μπορούν επίσης να επηρεάσουν τους βλεννογόνους του στόματος, της τραχείας και των τοιχωμάτων του εντέρου. Η δυσκολία κατάποσης, η ναυτία, η αλλοίωση της γεύσης και οι διάρροιες μπορούν να επιφέρουν απώλεια βάρους.
Αν αντιμετωπίζετε δυσκολίες στην πρόσληψη τροφής, θα πρέπει να ενημερώσετε για αυτό τους ιατρούς σας. Διατίθενται φάρμακα τα οποία αντιμετωπίζουν τις ναυτίες και περιορίζουν τις εξελκώσεις του εντέρου.
Δερματικές αντιδράσεις
Αν το δέρμα γύρω από τη ζώνη που υποβάλλεται σε ακτινοβολίες παρουσιάζει κοκκινίλες, φαγούρα ή άλλα προβλήματα, πρέπει να τα αναφέρετε στον ακτινοθεραπευτή σας.
Καρκίνος του στήθους: μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία
Για ορισμένους καρκίνους του στήθους, μια μόνη δόση ακτινοθεραπείας η οποία χορηγείται ταυτόχρονα με την επέμβαση αρκεί για να αντικαταστήσει τις πολυάριθμες συνεδρίες μετεγχειρητικής ακτινοθεραπείας. Αν και προορίζεται για ορισμένες ασθενείς, αυτή η τεχνική επιτρέπει την ελάφρυνση της αντιμετώπισης διατηρώντας ταυτόχρονα τον ίδιο βαθμό αποτελεσματικότητας.
Για τους καρκίνους του στήθους, η χειρουργική επιτρέπει την αφαίρεση του όγκου. Μετά την επέμβαση όταν διατηρείται το στήθος, σχεδόν συστηματικά εφαρμόζεται ακτινοθεραπεία. Αυτή στοχεύει στην καταστροφή των υπολειμματικών καρκινικών κυττάρων και άρα στην αποφυγή υποτροπής. Εκτεινόμενη σε διάστημα αρκετών εβδομάδων, η εξωτερική ακτινοθεραπεία θα μπορούσε να αντικατασταθεί με μια νέα τεχνική επιτρέποντας, να χορηγείται σε μια συνεδρεία, ταυτόχρονα με τη χειρουργική επέμβαση.
Η ακτινοθεραπεία μειώνει τον κίνδυνο υποτροπών
Μετά τη χειρουργική επέμβαση, η εξωτερική ακτινοθεραπεία αφορά όλο το μαστό. Για να μειωθούν οι παρενέργειες, οι συνεδρίες εκτείνονται σε διάστημα 6 εβδομάδων με πέντε συνεδρίες την εβδομάδα. Προστίθεται μια συμπληρωματική τοπική ακτινοβολία με αυξημένη δόση (boost) η οποία εφαρμόζεται στο σημείο στο οποίο ο όγκος είχε αρχικά εντοπιστεί κατά τη διάρκεια της 1 ή 2 τελευταίων εβδομάδων ακτινοθεραπείας. Έτσι, ο αριθμός των συνεδριών ποικίλει μεταξύ 20 και 35. Η ακτινοθεραπεία του καρκίνου του μαστού δεν είναι επώδυνη, δεν προκαλεί τριχόπτωση αλλά μπορεί να συνοδεύεται από παρενέργειες όπως ερυθρότητα δέρματος, σκλήρυνση του δέρματος, οίδημα του στήθους, λεμφοίδημα, οίδημα και φλεγμονή του οισοφάγου.
Η διεγχειρητική ακτινοθεραπεία, αφορά μια συνεδρεία ακτινοβολίας ταυτόχρονα με την επέμβαση στην περιοχή του όγκου. Η ακτινοθεραπεία εφαρμόζεται μέσω μιας σφαίρας στερεωμένης στο άκρο αρθρωτού βραχίονα. Τοποθετείται μέσα στο στήθος που είναι ανοικτό μετά την αφαίρεση του όγκου και ακτινοβολεί με υψηλή δόση τη συγκεκριμένη ζώνη, περιορίζοντας την καρκινική εξάπλωση. Η ακτινοβολία, εκτελούμενη μέσα στο χειρουργείο (δεν υπάρχει ανάγκη μεταφοράς της ασθενούς σε μονάδα ακτινοθεραπείας), γίνεται εσωτερικά του στήθους προκειμένου να είναι ακριβέστερη και να περιορίζονται οι επιπλοκές από το δέρμα. Η ακτινοθεραπείας χαμηλής ενέργειας η οποία χορηγείται κατά τη διάρκεια της επέμβασης διασφαλίζει την ελάχιστη έκθεση των υγιών ιστών σε σύγκριση με την κλασική ακτινοθεραπεία. Σήμερα, αυτή η ακτινοθεραπεία ενδύκνειται για γυναίκες ηλικίας άνω των 60 ετών με όγκους μικρότερους των 20 χιλ. Η επέμβαση διαρκεί μισή έως μια ώρα παραπάνω από όσο διαρκεί η χειρουργική επέμβαση.
Καρκίνος του στήθους: η ακτινοθεραπεία κατά τη διάρκεια ή μετά τη χημειοθεραπεία;
Η χειρουργική επέμβαση συχνά ακολουθείται από χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία. Αυτή η μεθοδολογία θα μπορούσε αύριο να εξελιχθεί σε μια ταυτόχρονη αντιμετώπιση, προτείνοντας την ακτινοθεραπεία ανάμεσα στους κύκλους χημειοθεραπείας. Σύμφωνα με αγγλική μελέτη, αυτή η στρατηγική θα ήταν αποτελεσματικότερη και θα επέτρεπε τη μείωση της διάρκειας της θεραπείας.
Χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία διαδοχικά ή ταυτόχρονα;
H ακτινοθεραπεία και η χημειοθεραπεία συνήθως χορηγούνται μετά την εγχείρηση για να καταστρέψουν τα υπολειμματικά καρκινικά κύτταρα. Στόχος είναι να μειωθεί ο κίνδυνος υποτροπών. Η μέθοδος χορήγησης, είναι η καθιερωμένη πρακτική σύμφωνα με την οποία πρώτα χορηγείται η χημειοθεραπεία και έπειτα η ακτινοθεραπεία.
Ωστόσο ο βέλτιστος συνδυασμός αυτών των δύο αντικαρκινικών θεραπειών αποτελεί αντικείμενο συνεχών συζητήσεων. Για να εξετάσει το θέμα καλύτερα, διεξήχθη ευρείας κλίμακας μελέτη η οποία περιλάμβανε 2296 γυναίκες (1285 μετά από επέμβαση διατήρησης του στήθους και 1011 μετά από μαστεκτομή) σε 48 κέντρα του Ηνωμένου Βασιλείου. Όλες είχαν υποβληθεί σε χημειοακτινοθεραπεία, όμως στις μισές χορηγήθηκε ταυτόχρονα, δηλαδή η ακτινοθεραπεία χορηγήθηκε ανάμεσα στους κύκλους χημειοθεραπείας, και στις άλλες μισές η αγωγή χορηγήθηκε με την καθιερωμένη πρακτική, δηλαδή ακτινοθεραπεία μετά τη χημειοθεραπεία).
Λιγότερες υποτροπές όταν εφαρμόζεται ταυτόχρονη ακτινοθεραπεία
Τα αποτελέσματα, τα οποία παρουσιάστηκαν το 2011, δείχνουν ότι η ταυτόχρονη χημειοακτινοθεραπεία μειώνει τον κίνδυνο τοπικής υποτροπής του καρκίνου στα πέντε χρόνια κατά 35% στις γυναίκες με πρώιμο καρκίνο του μαστού (5,1% έναντι 2,8%). «Μετά από παρέλευση περιόδου διάρκειας άνω των 8 ετών, μόνο 41 ασθενείς στην ομάδα ταυτόχρονης θεραπείας είχαν υποτροπιάσει, έναντι 63 ασθενών στην ομάδα κλασικής θεραπείας», δηλώνει ο Δρ Indrajit Fernando του University Hospitals Birmingham NHS. Οι ασθενείς της ομάδας ταυτόχρονης χημειοακτινοθεραπείας παρουσίαζαν δερματική αντίδραση σημαντικά χειρότερη, αλλά μόνο το 4% των ασθενών παρουσίασαν σοβαρή αντίδραση που απαιτούσε αρκετές εβδομάδες για να ιαθεί. Για την πλειονότητα των γυναικών, αυτή η επιπλοκή δεν επιδείνωσε την ποιότητα της ζωής τους.
Πέρα από το κλινικό όφελος, η πρακτική της ταυτόχρονης θεραπείας θα είχε σημαντικό ενδιαφέρον όσον αφορά τη διάρκεια της θεραπείας (μόλις οι γυναίκες ολοκληρώσουν τον τελευταίο κύκλο χημειοθεραπείας τους, μπορούν να ξαναρχίσουν μια φυσιολογική ζωή χωρίς να περιμένουν τις συνεδρίες ακτινοθεραπείας).
Αποτελέσματα τα οποία χρειάζονται επιβεβαίωση
Ο πρόεδρος της ECCO (Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τον Καρκίνο), Michael Baumann υπογράμμισε το ενδιαφέρον αυτής της μελέτης: «Στη σύγχρονη ογκολογία, το διακύβευμα συνίσταται στη βελτίωση όχι μόνο των ατομικών συνιστωσών της θεραπείας αλλά επίσης και στον συνδυασμό τους. Η μελέτη SECRAB διατυπώνει την άποψη ότι θα μπορούσε να μειωθεί ο κίνδυνος τοπικο-περιοχικών υποτροπών εφαρμόζοντας ταυτόχρονα την ακτινοθεραπεία και τη χημειοθεραπεία. Μια μακροπρόθεσμη παρακολούθηση παραμένει απαραίτητη ώστε να αξιολογηθούν οι ενδεχόμενες καθυστερημένες παρενέργειες και να υπολογιστούν τα οφέλη και οι κίνδυνοι αυτής της προσέγγισης, όμως είμαι πεπεισμένος ότι αυτή η μελέτη θα εγείρει έντονες συζητήσεις όσον αφορά τη βελτιστοποίηση της μετεγχειρητικής θεραπείας για αυτήν την τόσο συχνή νόσο».
Πέρα από μια μακροπρόθεσμη παρακολούθηση, θα είναι επίσης σημαντικό να εξακριβωθεί αν τα παρατηρούμενα οφέλη (μείωση των τοπικών υποτροπών και μικρότερος αντίκτυπος στην ποιότητα ζωής) με την ταυτόχρονη χημειοακτινοθεραπεία επιβεβαιώνονται και με άλλους συνδυασμούς χημειοθεραπείας.
