Η μητέρα έχει Rhesus αρνητικό, ο πατέρας έχει Rhesus θετικό
Μεταξύ όλων των πιθανών συνδυασμών ομάδων αίματος, μόνο ένας μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα κατά τη διάρκεια της κύησης: όταν η μητέρα έχει Rhesus αρνητικό (τα ερυθρά αιμοσφαίριά της δεν διαθέτουν στην επιφάνειά τους το αντιγόνο D) και ο πατέρας έχει Rhesus θετικό. Αν το έμβρυο έχει Rhesus θετικό, υπάρχει ασυμβατότητα Rhesus. Για να εμφανιστεί, αρκεί τα ερυθρά αιμοσφαίρια του εμβρύου να περάσουν στην κυκλοφορία της μητέρας μέσω του πλακούντα, κάτι το οποίο μπορεί να συμβεί και κατά τη διάρκεια χτυπήματος στην κοιλιά, αποκόλλησης πλακούντα, αμνιοπαρακέντησης ή κατά τη διάρκεια του τοκετού. Αυτά τα ερυθρά αιμοσφαίρια, τα οποία αναγνωρίζονται ως «ξένα» από τον οργανισμό της μητέρας, θα προκαλέσουν τη δημιουργία αντισωμάτων (αποκαλούμενα παθολογικές συγκολλητίνες) με αποστολή να καταστρέψουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια του εμβρύου που φέρουν τον παράγοντα D (Rhesus). Αν αυτό το φαινόμενο δεν παρουσιάζει σημαντικό κίνδυνο για το παιδί κατά τη διάρκεια της πρώτης εγκυμοσύνης (η μητέρα απλά ευαισθητοποιείται), αυτό δεν συμβαίνει για τη δεύτερη κύηση αρκεί μια ελάχιστη ποσότητα αίματος του εμβρύου να εισέλθει εκ νέου στην κυκλοφορία του αίματος της μητέρας για να τα ενεργοποιήσει. Τότε ελευθερώνονται αντισώματα σε μεγάλη ποσότητα στο αίμα, προκαλώντας στο έμβρυο σοβαρή αναιμία.
Πρόληψη και αντιμετώπιση
Αν είναι η πρώτη εγκυμοσύνη σας
Στην πρώτη εγκυμοσύνη, όταν υπάρχει κίνδυνος διέλευσης ερυθρών αιμοσφαιρίων του εμβρύου στο αίμα της μητέρας (τραυματισμός, αμνιοπαρακέντηση), γίνεται προληπτικά έγχυση αντί-D σφαιρίνης για να καταστρέψει τα αιμοσφαίρια του εμβρύου που ενδεχομένως βρίσκονται στο αίμα της. Γίνεται και δεύτερη ένεση μετά τον τοκετό αν το νεογέννητο έχει Rhesus θετικό. Η πρόληψη μέσω της ανοσοποίησης της μητέρας θα επαναλαμβάνεται σε κάθε νέο τοκετό, με ασυμβατότητα Rhésus. Επίσης γίνεται προληπτικά μέτρηση του τίτλου των αντισωμάτων και έγχυση αντί-D σφαιρίνης σε όλες τις ρέζους αρνητικές μητέρες με ρέζους θετικό σύντροφο, στην αρχή του τρίτου τριμήνου.
Αν είναι η δεύτερη εγκυμοσύνη σας
Στη δεύτερη εγκυμοσύνη, η μέλλουσα μητέρα σε περίπτωση ασυμβατότητας Rhesus χρειάζεται στενή ιατρική παρακολούθηση : ο τίτλος αντισωμάτων στο αίμα της, ελέγχονται με εξέταση αίματος κάθε μήνα. Αν ο τίτλος αντισωμάτων αυξάνεται, τότε η μέλλουσα μητέρα υποβάλλεται σε υπερηχογράφημα και Doppler της ροής αίματος στον εγκέφαλο του εμβρύου για τον εντοπισμό ενδείξεων αναιμίας. Στις σοβαρές περιπτώσεις, η θεραπεία συνίσταται σε μετάγγιση αίματος στο εμβρύο μέσω του ομφάλιου λώρου (όπως περίπου γίνεται με την αμνιοπαρακέντηση). Αν η αναιμία εκδηλωθεί μετά τη γέννηση, αυτή συνοδεύεται από ίκτερο. Το μωρό τότε τίθεται υπό εντατική φωτοθεραπεία ή υποβάλλεται σε αφαιμαξομετάγγιση.
Τι είναι η φωτοθεραπεία;
Όταν τα ερυθρά αιμοσφαίρια του μωρού καταστραφούν σε περίπτωση ασυμβατότητας Rhesus, απελευθερώνουν την αιμοσφαιρίνη η οποία μετασχηματίζεται σε χολερυθρίνη, μια χρωστική την οποία το ήπαρ του εμβρύου αδυνατεί να αποδομήσει. Είναι το κίτρινο χρώμα που χαρακτηρίζει τον ίκτερο ή χρυσή, του νεογνού. Σε μεγάλη ποσότητα η χολερυθρίνη είναι επικίνδυνη. Το μωρό πρέπει λοιπόν να υποβληθεί σε φωτοθεραπεία. Αυτή η θεραπεία που γίνεται με γαλάζιο φως, χωρίς υπεριώδεις ακτίνες, εξαλείφει πλήρως τη χολερυθρίνη. Όσο ισχυρότερος είναι ο ίκτερος τόσο εντονότερη είναι η θεραπεία: αρκετές ώρες την ημέρα για περισσότερο από μια εβδομάδα.
Μπορούμε να γνωρίζουμε την ομάδα αίματος του εμβρύου ήδη από την κύηση;
Μπορούμε να προσδιορίσουμε την ομάδα αίματος του εμβρύου και τον παράγοντα Rhesus χάρη σε μια τεχνική που ονομάζεται PCR, η οποία εφαρμόζεται από ορισμένα εξειδικευμένα κέντρα. Στο αίμα της μητέρας κυκλοφορούν μερικά εμβρυικά κύτταρα. Με εξέταση αίματος στη μητέρα είναι δυνατόν να απομονωθούν και το DNA τους να ελεγχθεί για τον παράγοντα Rhesus. Αν υπάρχει αυτός ο παράγοντας, τότε γνωρίζουμε ότι το έμβρυο έχει Rhesus θετικό, διαφορετικά δε χρειάζεται η εγκυμοσύνη κάποια ιδιαίτερη αντιμετώπιση. Ωστόσο πρέπει να γνωρίζουμε ότι υπάρχουν και ανοσοποιήσεις έναντι άλλων αντιγόνων του αίματος.
Έτσι, αν κατά τη διάρκεια της κύησης, το αίμα του έμβρυου που είναι ρέζους θετικό και της μητέρας που είναι αρνητικό, έρθουν σε επαφή (αιμορραγία κατά τη διάρκεια της κύησης, τοκετός, αμνιοπαρακέντηση, πλακουντιακός τραυματισμό), η μητέρα παράγει αντισώματα ώστε να προστατευτεί από τον παράγοντα ρέζους. Αυτά τα αντισώματα παραμένουν σε μικρό αριθμό αλλά αν αυτό επαναληφθεί με μια επόμενη εγκυμοσύνη η αντίδραση μπορεί να είναι εκρηκτική με την παραγωγή μεγάλης ποσότητας αντισωμάτων. Αυτά τα αντισώματα διαπερνούν το πλακουντιακό φράγμο και καταστρέφουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια του εμβρύου, προκαλώντας σοβαρή εμβρυική αναιμία. Μιλάμε τότε για εμβρυομητρική ανοσοποίηση.
Για να προληφθεί αυτό, στις εγκύους με ρέζους αρνητικό χορηγείται αντί D σφαιρίνη. Είναι αντισώματα που θα καταστρέψουν επιλεκτικά τα αντισώματα της μητέρας.
